श्रद्धेचे प्रयोजन आणि उपयोजन ?

एकतर आधीच इथे अशा धाग्यांचे आणि प्रतिसादांचे रतीब पडलेत त्यात तुमच्या एका धाग्याची भर :)

तुमची तळमळ कळते. पण,

कृपया जरा साधं संक्षिप्त पाच वाक्यात साररूप करुन देईल का कोणी या वरील प्रस्तावाचं..?

%-(

तुमचा विषय आणि त्याचा आवाका खूप मोठा आहे, त्यामुळे आपला पास

क्षमस्व

वरील गवि आणि प्रचेतस यांच्या विचारांशी सहमत आहे.
आपण कृपया समरी दिली तर बरे होइल. आपले धागे अधिकाधिक क्लिष्ट होत आहेत असे माझेही मत आहे.
कृपया माझ्यासारख्या सामान्य लोकांना समरी व सोपेपणा गरजेचा असतो. वरील धागा वाचता वाचता मध्येच माझा ट्रॅक दोन दा सुटला.
मुद्देबाहुल्य हे एक कारण असावे असे माझे प्राथमिक मत आहे.
आपल्या प्रामाणिक भावनेचा नेहमीच आदर वाटतो म्हणुन हे सुचवीत आहे.
थोडे लाइटली असे ही म्हणतो की
माहीतीच्या धबधब्यात मंदाकिनी च वाहुन गेली असे होउ नये असे मनापासुन वाटते इतकेच म्हणायचे आहे.
वरील लाइन हलक्यात घ्या कृपया
आपला जुना चर्चक
मारवा

राग, प्रेम, पॅशन, भिती, संशय... यांचं प्रयोजन आणि उपयोजन काय ? माणसाचं शरीर डेव्हलप होत गेलं तसं ते टिकवण्यासाठी भावनांचं फ्रेमवर्क तयार झालं. हेच त्याचं प्रयोजन आणि उपयोजन. श्रद्धा म्हणजे काहि आर्टीफिशिअली तयार केलेली लस नाहि. प्राण्याचं शरीर विशिष्ट कर्म करायला तयार करणे हे भावनेचं प्रयोजन. तेच उपयोजन.

जोपर्यंत जगण्यासाठी त्याचा उपयोग आहे तोपर्यंत श्रद्धा ही मानवी जीवनात राहणार आहे. मानसिक आरोग्य चांगले रहाण्यास त्याचा उपयोग होतो.

श्रद्धेचे प्रयोजन आणि उपयोजन ?

(त्रिकोणाची) निसटलेली बाजू: श्रद्धेचे समायोजन

“श्रद्धेचे प्रयोजन आणि उपयोजन”
स्वामी विवेकानंदांनी अमेरिकेत दिलेल्या एका व्याख्यानातील श्रद्धेविषयी काही अंश.

Swami Vivekananda/ Complete-Works / Volume 1 / Lectures and Discourses /

STEPS TO REALISATION
(A class-lecture delivered in America)
.................... The next qualification required is Shraddhâ, faith. One must have tremendous faith in religion and God. Until one has it, one cannot aspire to be a Jnâni. A great sage once told me that not one in twenty millions in this world believed in God. I asked him why, and he told me, "Suppose there is a thief in this room, and he gets to know that there is a mass of gold in the next room, and only a very thin partition between the two rooms; what will be the condition of that thief?" I answered, "He will not be able to sleep at all; his brain will be actively thinking of some means of getting at the gold, and he will think of nothing else." Then he replied, "Do you believe that a man could believe in God and not go mad to get him? If a man sincerely believes that there is that immense, infinite mine of Bliss, and that It can be reached, would not that man go mad in his struggle to reach it ?" Strong faith in God and the consequent eagerness to reach Him constitute Shraddha.......

Complete-Works / Volume 1 ची लिंक https://1drv.ms/b/s!AuFt4YPB-CeYgdhTDlZu7dkKaWBQNQ

त्या विद्वानांना श्रद्धा म्हणजे काय हेच कळलं नाहि. असो.
मनात प्रेम नसताना आणि नुसतच व्हॅलेन्टाईन डे टाईप आय लव यु करत गावभर फिरणं, धैर्याचा लवलेश नसताना उत्तरासारखं बायकामाजी बडबडणं, ज्ञानाची अजीबात तहान नसताना उगाच घरात ग्रंथांचा पसारा करणं.... हे जसं इतर भावनांच्या बाबतीत होतं तसच अवडंबर श्रद्धेच्या बाबतीत देखील होतं. त्यात चुक श्रद्धेची नसुन माणसाच्या खोटेपणाची आहे.

हा प्रतिसाद मी खवत चिटकवीन म्हणतोय चालेल ना
एकदम चाबूक आहे

असले धागे पडतात म्हणूनच पांडू मिपावर येत नाही. ;)

१.१) या पहिल्या प्रश्नापुरता काही क्षणासाठी इश्वर आणि धर्म या संकल्पना बाजूस ठेऊन द्या आणि श्रद्धा या संकल्पनेचे मानवी जिवनात काही सकारात्मक प्रयोजन अथवा उपयोजन आहे असे तुम्हाला वाटते का ? वाटत असेल तर शक्य असल्यास अनुभव आणि उदाहरणे .श्रद्धेचं माणसाच्या आयुष्यात मोठं स्थान असतं. कधी तरी फायदा आणि कधीतरी नुकसानही होत असतं. उदा. आपल्या श्रद्धा जोपर्यंत बिनबोभाटाच्या आणि   अपेक्षारहित असतात तो पर्यंत श्रद्धेमुळे नुकसान होत नाही असे वाटते, म्हणजेच तेव्हा आपण श्रद्धेला सकारात्मक घेतलेले असते. १.१) समजा तुम्हाला सकारात्मक प्रयोजन आहे असे वाटते , - यनांच्या मते काही प्रयोजने / उपयोजने ' विश्वास' या संकल्पनेवर धकवता येतात - विश्वासाच्या आधाराला श्रद्धेच्या मुलाम्याची गरज शिल्लक रहाते असे तुम्हाला वाटते का ? वाटत असेल तर फायदे सोदाहरण स्पष्ट करा.अवघड प्रश्न आहे, पण, यनासर म्हणताहेत म्हणजे बरोबरच असेल असे वाटते....श्रद्धेच्या आधाराला विश्वास असावाच लागतो. अबक भेटल्यावर चहा नक्की पाजेल. श्रद्धा आणि विश्वास. * विश्वास डळमळीत होणे शक्य असते श्रद्धा डळमळीत होण्यास वेळ लागतो हे आपणास पटते का ? पटत असेल तर या मुद्द्याच्या अनुषंगाने आपले मत सोदाहरण स्पस्।ट करा. श्रद्धेचं काही खरं नसतं. श्रद्धा ही फुलावर बसणार्‍या फुलपाखरासारखी असते. श्रद्धा लवकर डळमळीत होते असे माझं मत आहे. गेली  पाच वर्ष महादेवाचे सोमवार निरंकार उपवास केले, एक चांगल्या पॅकेजची नोकरी आणि एक सुंदर छोकरी मिळेल  अशा प्रस्तावाने हे सर्व केले. पण, आजही बेकारच आहे. आता महादेव सोडला. आता महालक्ष्मीचे शुक्रवार सुरु करणार आहे. श्रद्धा अशी डळमळीत होते. २) नितीमुल्यांच्या , संकेतांच्या नियमांच्या आणि कायद्यांच्या सामाजिकीकरणात (म्हणजे सकारात्मक निती,मुल्ये,निय्मम, नियम, आणि कायद्याच्या अभिसरणात समाजातील बहुसंख्यकांकडून अनुकरण करवून घेण्यात ) श्रद्धेची संकल्पना काही विशेष योगदान देऊ शकते का ? कि ज्यामुळे नितीमुल्यांच्या , संकेतांच्या नियमांच्या आणि कायद्यांच्या सामाजिकीकरण सुलभ होईल . सोदाहरण स्पष्ट करा.नितीमुल्य आणि श्रद्धा या दोन वेगवेगळ्या गोष्टी आहेत. श्रद्धाळु नितीमान असेलच असे काही नसते. नितीमुल्य आणि संकेत पाळणारे सामाजिक आयुष्यात अधिक आनंदी राहू शकतात, असे वाटते. ३) श्रद्धेचे विश्वास आणि निष्ठा या प्रति नेमके योगदान कोणते ?श्रद्धेचं विश्वासाशी काहीही संबंध नाही असे वाटते. निष्ठेशी संबंध आहे. ४) जोखीमीचे निर्णय घेताना विश्वास हि संकल्पना तुम्हाला पुरेशी वाटते का की श्रद्धेमुळे जोखीमीचे निर्णय घेणे सुकर होते ?विश्वासाच्या पाठीमागे एक लॉजीक असतं, म्हणून ती संकल्पना पुरेशी वाटते. श्रद्धा हीच जोखीम आहे. ५.१) मानसिक सुरक्षीततेची भावना निर्मितीत श्रद्धा संकल्पनेचे योगदान आहे का असेल तर कोणते ?नै  नै, श्रद्धेचा आणि सुरक्षिततेचा काहीही संबंध नाही. श्रद्धा ही भावनिक गुंतागुंतीचा एक मानसिक खेळ आहे. ५.२) मानवी नात्यात आपण एकटे पडलो तरी इतर श्रद्धायूक्त असलेली शक्ती आपल्या पाठीशी आहे हि भावना कितपत गरजेची सुखकर अथवा ऊपयूक्त वाटते ?तात्पुरता आराम म्हणून श्रद्धायुक्त शक्ती बरी आहे. पण त्यातून माणसाने सावरले पाहिजे. नाही तर मानसिक स्थैर्य गमावण्याची शक्यता असते. ५.३) आपण जे करतोय ते योग्यच करतोय हे इतरांचे किती गैरसमज झाले, कायदाही आपल्या काठीशी नाही तरी इतर श्रद्धायूक्त असलेली शक्ती आपल्या पाठीशी राहणार आहे हा विश्वास पुरेसा आहे की इथे विश्वास आणि श्रद्धेची गरज असते ?श्रध्दायुक्त शक्ती पाठीशी आहे, हे खूळ काढून टाकले पाहिजे. ५.४) काही अन्याय्य शक्ती विरुद्ध काहीच करता येत नाही , अशा हतबल वाटणार्‍या क्षणी , पृथ्वीवर मानवी जिवन न्याय देण्यास असमर्थ ठरले तरी एक अदृस्ष्य शक्ती वरील विश्वास आणि श्रद्धा , अन्याय्य शक्तींना मृत्यु ऊपरांत शिक्षा करून न्याय देईल हा विचार मनातील रागाचा निचरा होण्यास आणि स्वतःच्या हतबलतेच्या मनस्थितीतून बाहेर येण्यास ऊपयूक्त वाटतो का ?मनाचा निचरा होण्यासाठी कामात रमवून घ्यावे  असे वाटते. अन्याय्य शक्तींना मृत्यु उपुरांत शिक्षा मिळेल वगैरे हे मनाचे समाधान करण्याचा प्रयत्न आहे. बाकीच्या प्रश्नांची उत्तरे नंतर देतो.

अरे शाम, देव-बीव काय नसतो, तो नुसता वेळेचा अपव्यय आहे, डबा घे आणि कामावर जा. - शामचे काका या संग्रहातून. ;)

-दिलीप बिरुटे