निरभ्र आकाशातील ' मृग नक्षत्र'

फोटो द्या की ओ.

चित्रं हवंच.

मृग नक्षत्र हे ओळखायला अतिशय सोपे नक्षत्र आहे. रात्रीच्या भटकंतीत दिशा समजण्यासाठी सुध्द्दा याचा बराच उपयोग होतो. कारण वर्षातील बहुतांश वेळेला हे नक्षत्र आकाशात दिसत रहाते.

यातला नक्षत्रा मधला व्याधाचा तारा उगवताना पहाणे ही तर एक पर्वणीच आहे. निरभ्र आकाशात व्याध उगवताना सतत रंग बदलताना आपल्याला दिसतो. हे दृष्य अत्यंत मनोवेधक असते.

मृगनक्षत्राच्याच पुढच्या बाजुला (म्हणजे पश्चिमेच्या बाजुला) कृत्तिका नक्षत्र हा तारका समुह दिसतो तो निरभ्र आकाशात न्यहाळणे हा पण एक आनंददायी कार्यक्रम असतो कारण नुसत्या डोळ्यांना हा तारका समुह एखाद्या छोट्या ढगासारखा दिसतो पण दुर्बीणीचा वापर करुन पाहिले असता त्यातले अनेक तारे दिसू लागतात. आणि जितके जास्त लक्षपूर्वक आपण पहात जाउ तेवढे जास्त तारे या समुहा मधे दिसू लागतात.

पैजारबुवा,

सुंदर माहितीपूर्ण लेख. जरा अजून तपशील व चित्रे असती तर जास्त मजा आली असती.

चित्रे (जालावरून साभार)...

मृग (ओरायन कॉन्स्टेलेशन) मानचित्र

मृगाचे आकाशातले डोळे अथवा सामान्य दुर्बिणीने होणारे दर्शन

मध्यम ताकदीच्या दुर्बिणीने दिसणारे मृगनक्षत्र आणि त्याचा परिसर

नासाच्या स्पिट्झर इन्फ्रारेड अवकाश दुर्बिणीने टिपलेले मृगनक्षत्र आणि त्याच्या बाजूचा तार्‍यांना जन्म देणारा नभमंडळखंड

इसपूर्व ५,००० ते इस ५,००० या कालखंडात मृगनक्षत्रातील तार्‍यांची बदलत गेलेली/जाणारी स्थिती

मृग नक्षत्रातील ओरायन तेजोमेघ नुसत्या डोळ्यांनीही दिसू शकणारा एकमेव तेजोमेघ आहे. अर्थात त्यासाठी जिथे कुठलेही प्रदूषण नाही अशा अमावास्येच्या गडद अंधार असलेल्या रात्री जायला हवे.

क्रॅब नेब्युला बद्दल अजून सांगा की.

मस्त माहिती.. सुंदर पद्धतीने सांगताय.. मला आकाश दर्शन करायला आवडते पण लक्षात काही रहात नाही.. ह्यावर अजून लेख येउद्या

जर वर टाकलेली gif बघितली तर तिथे एक शिकारी दिसतो. ग्रीक पुराणातल्या कथेनुसार हा शिकारी राजाच्या पोरींना पळवायला आला होता. त्या राजकुमारी मग आकाशात जाऊन लपल्या, त्या बैलाच्या वशींडात. ते म्हणजे कृत्तिका नक्षत्र. हा बैल त्या राजकुमारींना वाचवायला शिकार्यावर चाल करून जातोय अस भासत आकाशात.
त्या राजकुमारीची ग्रीक पुरणकथेत नाव नाहीत पण मराठीत त्यांना नलयंती, दमयंती, चिपूंनीका आणि काही अजून (जी मला आता आठवत नाहीयेत) अशी नाव आहेत.
निरभ्र आकाशात कृत्तिकेमध्ये किती तारे दिसतात याची पैज लागते आकाश दर्शनाच्या सत्रात. कोणाला 5, कोणाला 7 तर कोणाला 11 दिसतात. पण खरं 9 तारे आहेत.
महत्वाचं म्हणजे ते तारे एका ठिकाणी नाहीत परंतु आपल्या line of sight मध्ये एकाच ठिकाणी दिसतात.
असो. बोलायला गेलं तर या सगळ्या कथेत रोहिणी नक्षत्र पण येत आणि बृहदलुब्धक, लघुलुब्धक असे दोन कुत्रेपण येतात.

आपल्या हिंदू पुराणानुसार कृतिका नक्षत्रात ६ तारका असतात. शंकराचा पुत्र "कार्तिकेय" हा तारकासुराचा काळ असल्याने तारकासुर त्याला मारण्यासाठी टपलेला होता. तारकासुरापासुन बाळ कार्तिकेयाचे रक्षण करण्यासाठी नक्षत्रमंडलातल्या या ६ बहिणींनी त्याचा आईसारखा सांभाळ केला होता, म्हणूनच त्याला कार्तिकेय असे म्हणतात.(कृत्तिकांचा मुलगा म्हणून कार्तिकेय)

व्याध आणि मृगनक्षत्राची देखील एक कथा आहे, जी महाशिवरात्रीशी निगडीत आहे. एक शिकारी दिवसभर शिकारीसाठी जंगलात भटकतो पण शिकार न मिळाल्याने तळ्याच्या काठी एका बेलाच्या झाडावर चढून सावजाची वाट पाहत बसतो.
मध्यरात्रीनंतर एक हरिणी तळ्यावर पाणी प्यायला येते, तिला मारण्यासाठी तो बाण सोडणार तेव्हा ती हरिणी सांगते "मी गर्भवती आहे आणि प्रसुतीची वेळ जवळ आली आहे. आता मला मारलेस तर दोन जीवांचा बळी जाईल, तेव्हा आता मला सोड. मी घरी जाऊन बाळाला जन्म देऊन येते, मग तू मला मार". पारधी तिला सोडतो आणि दुसर्‍या शिकारीची वाट पाहत बसतो. वेळ जावा म्हणून शिव शिव म्हणत झाडाची पाने तोडून खाली टाकत असतो.
पुन्हा एक हरिणी येते, तिला पारधी मारणार तोच ती "मी घरी जाऊन बाळांना दूध पाजवून येते मग तू मला मार" असे सांगून निघून जाते.
नंतर हरिण येते ते सांगते "मला माझ्या कुटुंबाला शेवटचे भेटून येऊ दे, मग तू मला मार", यानंतर अजुन एक हरिण येते ते पण असेच काही कारण देऊन निघून जाते.

परंतू पहाटे हे चारही मृग दिलेल्या वचनानुसार शिकार्‍याजवळ येतात. आधी मला मार, ह्याला सोड कारण (तिला नवजात बाळ आहे/ कुटुंबातला प्रमुख आहे/लहान दुध पिती मुले आहेत वगैरे) शिकारीदेखील प्राण्यांमधला धर्म पाहून गहिवरतो आणि हातातून बाण दूर फेकतो.

तो दिवस महाशिवरात्रीचा असतो. दिवसभर आणि रात्रीसुद्धा काहीही न खाल्ल्याने शिकार्‍याला उपास घडलेला असतो, शिवाय रात्रभर शिकारीसाठी जागरण, विरंगुळा म्हणून शिवशिव म्हणत टाकलेली पाने खाली शिवलिंगावर पडलेली असतात. नकळत का होईना पण महाशिवरात्रीचे व्रत झाल्याने शिकार्‍याला कैलासातून विमान येते.

हा शिकारी म्हणजे व्याध तारा, हे चार मृग म्हणजे मृग नक्षत्राचे ४ तारे आणि व्याधाचा बाण म्हणजे बेल्ट ऑफ ओरायन.

तुमचे दोन्ही लेख वाचले। खूप माहिती मिळतेय अजून लिहा।