क्रॉस सबसिडी

क्रॉस सबसिडी

काल सकाळी सकाळी एक रुग्ण आला होता. खाऊन पिऊन सुखी दिसत होता.गळयात, हातात सोन्याच्या साखळ्या. वय वर्षे २८. इकडे दुखतंय तिकडे दुखतंय. सोनोग्राफी केली तेंव्हा अति दारू पिण्यामुळे यकृतात चरबी भरलेली दिसत होती. आतड्याला सूज आलेली दिसली त्यांना सांगितले हे बाहेर खाण्यामुळे तुम्हाला अन्न विष बाधा झाली आहे. त्यावर ते म्हणाले अहो मी रोजच बाहेर खातो. (व्यवसायाने बिल्डर आहे. मुंबईत पनवेल मध्ये वडिलोपार्जित भरपूर मालमत्ता आहे. ) कुठे खाल्ल्यामुळे झाली ते सांगता येईल का? मी म्हणालो असं कसं सांगणार? बाकी काही नव्हतं.
जाताना विचारलं "कन्सेशन" किती? मी थंडपणे सांगितलं मी "कन्सेशन" देत नाही.

हा गेल्यावर दुसरी एक मुलगी आली. वय वर्ष २४. चेहरा पार सुकलेला आणि पोट मोठं झालेलं. हि एका डॉक्टरांकडे स्वागत सहायिका म्हणून काम करते. एक मोठी फाईल घेऊन आली होती. त्यात के इ एम रुग्णालयात चालू असलेल्या उपचारांचे बाड होते. काळजीपूर्वक वाचून काढले त्यात संधिवाताचा एक प्रकार (SLE systemic lupus erythematosus) यामुळे तिची मूत्रपिंडे काम करत नव्हती. सोनोग्राफीला घेतले तर यकृत आकुंचन पावलेले आणि पोटात भरपूर पाणी झालेलं.( लिव्हर सिऱ्होसिस). मूत्रपिंडे सुद्धा आकुंचन पावलेली. ओटीपोट पाहण्याअगोदर तिला विचारले लग्न झालंय का? ती उत्साहात म्हणाली लग्न ठरलंय. पोट सुजलंय ते कमी झालं कि लग्न करायचंय. मी काय बोलणार? तिला रिपोर्ट दिला. माझ्या स्वागत साहायिकेने सांगितलं कि ती काम करते त्या डॉक्टरांनी जास्तीत जास्त सवलत द्यायला सांगितली आहे. मी म्हणालो तिचे काहीच पैसे घेऊ नको. त्या मुलीने हसून धन्यवाद दिले मी हि हसून साजरे केले. यापेक्षा जास्त काय करू शकणार होतो मी.

यानंतरची रुग्ण. असेच पोटात पाणी झालेले. चेहरा त्रासलेला. तिच्याबरोबर तिची वहिनी आलेली. सोनोग्राफी सुरुवात करतानाच लक्षात आले कि हिला बीजांड कोषाचा कर्क रोग(ovarian cancer) आहे. मी विचारलं अगोदर काही उपचार केले आहेत का? यावर रुग्ण काहीच बोलली नाही. वहिनी म्हणाली अगोदरची फाईल आहे. फाईल पहिली. कर्करोगाचे निदान अगोदरच झालेले होते. मुंबईतील प्रथितयश डॉक्टरांचे अहवालही होते. दोन केमोथेरपीचे डोसहि झाले होते. पुढे काहीच नाही. मी सोनोग्राफी करता करता विचारलं कि पुढचे डोस का दिले नाहीत. वहिनीने खूण केली. मी गप्प बसलो.
बाहेर आल्यावर रुग्ण बाथरूम मध्ये गेली आहे हे बघून वहिनीला विचारले काय झाले. त्यावर त्या म्हणाल्या दोन केमोचे डोस झाल्यावर हिने तुम्ही "मला मारायलाच इथे आणलंय" म्हणून आरडा ओरडा सुरु केला. रुग्णाचे लग्न झालेले नव्हते. तिची नोकरी होती आणि वेगळी स्वतःच्या (वडिलोपार्जित) घरात राहत होती. भाऊ लग्न करून वेगळा राहत होता आणि दोन केमोचे डोस( मोठ्या रुग्णालयात व्यवस्थित इलाज चालू होता) झाल्यावर तुम्हाला वडिलांचे घर हवंय म्हणून "मला मारायला निघालात" असे तिने आरोप सुरु केले. त्यानंतर तिला मनोविकार तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने ठाण्याच्या रुग्णालयात हलवले होते. पॅरानॉईड स्किझोफ्रेनिया आणि (परसिक्युटरी डिल्युजनल डिसऑर्डर) म्हणून निदान होऊन उपचार चालू होते. तीन महिन्यांनी सुधारल्यावर डिस्चार्ज मिळाला. सोनोग्राफी मध्ये रोग बळावलेला दिसत होता.वहिनीला तसे सांगितले. आता परत उपचार "कसे चालू करायचे" या विवंचनेत वहिनी होती. वहिनींना सांगितले कि घर बळकावण्यासाठी तुम्ही तिच्यावर उपचार करत आहात असे आरोप झाले तरी उपचार करावेच लागतील अन्यथा रोग फार लवकर हाताबाहेर जाईल. रुग्ण संशयाने आमच्याकडे पाहत होता आणि वहिनी हिचे उपचार कसे करायचे याच्या विवंचनेत.

चौथा रुग्ण वय वर्षे ३७. ऍक्युट पॅनक्रिऍटायटिस( स्वादुपिंडाला सूज आलेली). नाशिकला सिटी स्कॅन झाल्यावर स्वादुपिंडाला सूज आलेली समजली मुंबईत लीलावती रुग्णालयात दहा दिवस भरती होऊन रजा मिळाली होती आता १५ दिवसांनी सद्य स्थिती काय आहे हे समजण्यासाठी परत सोनोग्राफी सांगितलेली. रुग्णाची माहिती काढल्यावर दारूमुळे स्वादुपिंडाला सूज आलेली समजली.सोनोग्राफी करताना यकृताला सूज येऊन त्यात चरबी भरलेली दिसत होती. स्वादुपिंडाचे सूज कमी होत होती. रुग्ण खाऊन पिऊन सुखी. नाशिकला ८० एकर बागायती जमीन स्वतःचा ट्रान्स्पोर्टचा धंदा. त्याला स्पष्टपणे सांगितलॆ कि "परत दारू प्यायलात आणि स्वादुपिंडाचा दाह झाला तर त्यातून जिवंत बाहेर पडण्याची शक्यता फारतर ५० %.
परत दारु प्यायची असेल तर (माझ्या भिंतीवरील श्री गजाननाची मोठी तसबीर दाखवून) एवढा मोठा फोटो काढून ठेवा. केंव्हा भिंतीवर टांगायला लागेल सांगता येणार नाही.
रुग्ण मग सिगरेट प्यायलेली चालेल का? नॉनव्हेज खायचं कि नाही. मी म्हणाली सिगरेट प्यायलात तर स्वादुपिंडाची सूज उतरायला फार वेळ लागेल. नॉनव्हेज खायला हरकत नाही पण तेलकट आणि अति मसालेदार नको. तंदुरी सारखं भाजून थोडासा मसाला लावून चालेल. रुग्ण म्हणतो सर नॉनव्हेज खाल्ला कि सिगारेट प्यावीशी वाटते. मी परत फोटो कडे बोट दाखवलं आणि म्हणालो फोटो काढायची तयारी ठेवा.
जाताना रुग्ण विचारतो सर "कन्सेशन" नाही का?
काय बोलायचं? मी थंडपणे सांगितलं मी "कन्सेशन" देत नाही.
सर्व रुग्ण गेल्यावर माझ्या स्वागत सहायिकेने हिशेब दिला तर या रुग्णाला तिने ३०० रुपये जास्त लावलेले. मी तिला विचारलं अग कन्सेशन तर नाहीच, तू त्याला ३०० रुपये जास्त बिल लावलेस? त्यावर ती म्हणाली, सर तुम्ही त्याला २५ मिनिटं शांतपणे सर्व समजावून सांगितलं लिलावतीच्या डॉक्टरांनी दहा दिवस मिळून पण एवढा वेळ दिला नव्हता (असे रुग्णाच्या बरोबर आलेल्या नातेवाइकानेच सांगितले होते) आणि तेथे याने साडेतीन लाख रुपये बिल भरलं एक शब्द न बोलता. गडगंज पैसे आहेत त्याच्या कडे.
मी तिला म्हणालो लीलावती किती बिल घेते त्याच्याशी आपल्याला काय करायचंय? आपण स्वतःशी प्रामाणिक असावं.
त्यावर ती म्हणाली सर सकाळी त्या मुलीला तुम्ही "फुकट" सोनोग्राफी करून दिलीत तिचे थोडेसे पैसे याने दिले (क्रॉस सबसिडी) तर काय बिघडलं?