सेनापती - (कथा)

संध्याकाळचे साडेपाच वाजले होते . श्री. रायचंद घाईघाईने मीटींगरुममधुन बाहेर पडले आणी आपल्या केबिनकडे जाउ लागले . दिवसभरातील उरलेली कामे संपवून सहा वाजेपर्यंत घरी निघायचे असा त्यांचा बेत होता . रायचंद हे शहरातील एका नावाजलेल्या जुनीअर कॉलेजमध्ये अ‍ॅडमिनीस्ट्रेशन विभागाचे प्रमुख होते . काही वर्षांपासुन कॉलेजमधील नवीन अ‍ॅडमिशनसची धुराही तेच सांभाळत होते. कॉलेजच्या संचालकांची त्यांच्यावर विशेष मर्जी असल्यामुळे , कॉलेजचे प्राचार्यसुद्धा त्यांच्याशी दबकुन , नरमाईने वागत असत . त्यांच्या कामात ढवळाढवळ करत नसत .
रायचंद हे आपल्या केबिनमध्ये येउन खुर्चीवर बसले .समोरील टेबलावरील कागदपत्रां वरुन ते एक नजर फिरवत होते .
"नमस्कार साहेब . मी आत येउ शकतो का ?" त्यांना शांत सुरात खर्जात विचारलेला प्रश्न ऐकु आला . त्यांनी समोर पाहिले. एक वृद्ध गृहस्थ दारापाशी उभे होते . पांढरा शुभ्र कुर्ता , धोती , खांदयावर उपरणे असा त्यांचा पेहराव होता. केस पांढरे ,मागे वळवलेले , चेहरयावर वाढत्या वयाच्या सुरकुत्या असल्या तरी शरीर ताठ होते . नजर धारदार आणी तब्येत वयाच्या मानाने एकदम व्यवस्थित राखलेली होती .
"बोला आजोबा , काय काम होतं ?" रायचंदनी विचारले .
"काल तुम्हाला अ‍ॅडमिशनसाठी भेटायला गोपाळ आणी त्याचे वडील आले होते . मी त्यांच्याच शेजारी राहतो ." वृद्ध गृहस्थाने आपली ओळख करुन दिली .त्याची धारदार नजर रायचंद यांच्यावर रोखलेली होती .
" हो . गोपाळचे वडील का ? आत्ता आठवले . ते त्यांचा मुलगा , गोपाळच्या अ‍ॅडमिशनसाठी आले होते . त्यांच्या मुलाला मार्कसही तसे बरे आहेत . आम्ही त्याला आमच्या रेग्युलर सीटस मधुन अ‍ॅडमिशन देउ शकतो . पण , कॉलेजसाठी विकासनिधी देण्याची त्यांची तयारी नव्हती . त्यामुळे ते निघुन गेले " रायचंदनी सांगितले .
तो वृद्ध गृहस्थ त्यांना परत शांतपणे पण धारदार आवाजात म्हणाला "साहेब , त्या मुलाचे वडील एका कारखान्यात साधे कामगार आहेत . त्यांची घरची परिस्थिती खुप गरिब आहे . तुम्ही मागितलेले दोन लाख रुपये त्यांना कसे परवडणार ? साहेब , तो मुलगा खुप हुशार , मेहनती आहे . घरच्या गरिबीतही त्याने खुप कष्टाने अभ्यास करुन चांगले गुण मिळवले आहेत . तुम्ही जर त्याला अ‍ॅडमिशन दिली तर भविष्यात तो तुमच्या कॉलेजचेच नाव पुढे आणेल . पोराला या कॉलेजात शिकायची खुप इच्छा आहे . त्याच्या अनेक मित्रांनीही याच कॉलेजला अ‍ॅडमिशन घेतली आहे . काल घरी आल्यापासुन पोरानं एकच धोशा लावला आहे . काहि खात नाहि कि पीत नाही . आई वडील बिचारे पोराची हि दशा पाहुन खुप घाबरुन गेले आहेत . राहवलं नाही म्हणुन तुम्हाला भेटायला आलो साहेब . तुमच्या डोनेशनच्या हट्टा साठी त्या पोराच्या आयुष्याची माती करु नका "
"पण म्हातारबाबा , आम्ही जर अशाच फुकटात अ‍ॅडमिशन वाटु लागलो तर कॉलेजचा विकास कसा होणार ? खर्च कसा भागणार ? एका आठवड्यात जर आम्हाला दोन लाख मिळाले तर आम्ही त्या मुलाला नक्की अ‍ॅडमिशन देउ. आतापर्यंत सगळ्यांनीच आम्हाला किमान पाच लाख रुपये विकासनिधी विनातक्रार दिला आहे . आमचा मॅनेजमेंट सीटसचा रेट तर यापेक्षा जास्त आहे . त्या मुलाच्या गरिबीमुळेच आम्ही दोन लाखावर तयार झालो . अहो , शेवटी आमचीही काही सामाजिक बांधिलकी आहे . काय समजलात." रायचंद निर्विकारपणे म्हणाले .
"तुमचा विकासनिधी शेवटी कोणाच्या खिशात जातो हे सर्वांना चांगले माहिती आहे .सरस्वतीच्या पवित्र मंदिरात तुम्ही हा जो शिक्षणाचा बाजार मांडला आहे , त्याची तुम्हाला लाज वाटली पाहिजे . तुम्ही देशाचे नुकसान करत आहात " वृद्ध गृहस्थाने त्यांना त्याच कठोर आवाजात सुनावले . आता मात्र रायचंदचा संयम सुटला . ते भडकुन म्हणाले
" ए म्हातारया , तोंड सांभाळुन बोल .परत जर माझ्यावर आरोप केलास तर मार खाशील " .
तो वृद्ध गृहस्थ तरिही त्यांना त्याच शांत , धारदार आवाजात म्हणाला " मला मारल्याने तुमची पापे झाकली जाणार नाहीत. जनतेला तुमचे गुन्हे माहित आहेत . तुम्हाला शिक्षा हि होणारच ."
रायचंद रागाने ओरडले " ए थेरडया , निघ आता नाहितर धक्के मारुन हाकलुन देइन."
"धक्के इथे मारणार का बाहेर मारणार ?" परत वृद्धाचा तोच शांत , धारदार , खर्जातला आवाज .
"काय ? आ.." रायचंद पुढे काहि बोलणार तोच त्या वृद्धाच्या हाताची पोलाडी पकड त्यांच्या तोंडावर बसली . रायचंदना काहिच बोलता येइना .त्यांचा श्वास घुसमटला . पुढच्याच क्षणी वृद्धाच्या दुसरया हाताच्या दोन बोटांनी रायचंदच्या गळ्यातील नसांवर वार केला. हा वार वर्मी लागल्याने रायचंदचे मानेखालचे सर्व शरीर बधीर झाले , लुळे पडले . एका क्षणात वृद्धाचा हात त्याच्या कुर्त्याच्या आत असलेल्या कंबरपट्ट्यामधील सुरयाकडे गेला . तो सुरा काढुन
वृद्धाने रायचंद यांच्या शरीरात सपासप वार केले . रायचंदचा निष्प्राण देह खुर्चीवर कोसळला . वृद्धाने सुरयाला लागलेले रक्ताचे डाग रायचंद यांच्या कपडयांना पुसले . तो सुरा परत आपल्या कंबरपट्ट्यामध्ये ठेवुन दिला .
तो वृद्ध गृहस्थ आल्या मार्गाने निघुन गेला . निघुन जाताना त्याच्या मनात एकच विचार घोळत होता .
"चलो सेनापती . पुर्वी जुलुमी परकियांविरुद्ध लढलास . आता अन्यायी स्वकियांविरुद्ध लढण्याची वेळ आली ."
---------- समाप्त ----- ( काल्पनीक )---------------
कथेबद्दल -- एकेकाळी दिग्दर्शक शंकर आणि अभिनेता कमलहसन या जोडीचा "हिन्दुस्तानी" हा चित्रपट खुप गाजला होता. या चित्रपटातील अन्यायी परकिय ब्रिटिश सरकार व भ्रष्ट स्वदेशी बाबु यांच्याविरुद्ध लढणारी सेनापती हि व्यक्तीरेखाही खुप गाजली होती . या सेनापतीचा आझाद हिंद सेनेमधील सहभाग , सेनापतीला अवगत असलेला "वर्मकला" हा भारतीय द्वंद्व युद्धप्रकार हि वैशिष्टेही लोकप्रिय झाली . या कथेमधुन सेनापतीला अभिवादन करण्याचा हेतु आहे . सर्व भारतीय जनतेने जर एकत्रितपणे भ्रष्टाचाराला निर्धाराने विरोध केला तर , अहिंसक मार्गाने भ्रष्टाचार नामशेष करता येणे शक्या आहे.