कथा लेखन

जबरी धागा. मीही हे समजून घेण्यास अत्यंत उत्सुक आहे.

मला गिर्जा हे कधी विचारत्ये त्याची वाट बघतोय, मगच उत्तर देईन ;)

प्रगो. जिमोंच्या कथा अभ्यासा जरा.
इकडे कोणीतरी मराठी कथालेखक नावाच्या आयडीने काही सम्पूर्ण कथा लिहिल्या आहेत त्याही अभ्यासा.
खूप ज्ञान मिळेल

स्वत:चे आनुभव वापरा.

(डोक्यात चार कथा आसुन टायपाला वेळ न मिळणारा) जेपी

कथा लेखनाचा असा एखादा साचेबद्ध आराखडा नसावा.

ललीत लेखनात घटना जशी जशी घडते किंवा उलगडत जाते तशी कच्ची मी लिहीत जातो. दुसर्‍यावाचनात थोडेफार नाट्यमय किंवा/आणि अलंकारीक बदल मुळ कथानकाला धक्का न लावता करतो. आणि कथेवरून शेवटचा हात फिरवतो. ह्या वेळी कांही बदल करण्याची गरज नसते. वाटलीच गरज तर किंचित इकडे-तिकडे करावे लागते. हा अनुभव आहे.

माहितीपूर्ण किंवा प्रवासवर्णन त्या मानाने सोपे असते. तिथे कल्पनेचा खेळ कमी आणि वास्तवाची मांडणी अधिक असते. माहितीपूर्ण लेखनात जी माहिती वाचकांपर्यंत पोहोचवायाची आहे त्यात वाचकाचा रस टिकून राहणे महत्त्वाचे असते. प्रवासवर्णनात तुमची संवेदनशिलता आणि शब्दसंचय फार महत्त्वाचा. सुंदर सुंदर पर्यटनस्थळांचे वर्णन करताना सुंदर सुंदर शब्द (आणि अर्थात छायाचित्र) वाचकाच्या नजरेसमोर ते विलोभनिय दृश्य उभे करतं.

सर्वात शेवटी, लेखकाच्या दृष्टीकोनातून/कल्पनेतून कथा आकाराला आली की वाचकाच्या दृष्टीकोनातून एकदा वाचून पाहावी. कुठे अडखळायला झाले तर साफसफाई करून टाकावी.

ही माझी पद्धत आहे. हेच अंतिम सत्य आहे असा माझा अजिबात दावा नाही.

पण या गिरिजा कोण ? त्या कोणी कथा समिक्षक आहेत का ? साप्ताहीक सकाळचे कथा विशेषांक प्रकाशित होतात . त्यामधील कथाही वाचनीय असतात .

या विषयावरचे मी वाचलेले उत्तम पुस्तक
अज्ञाताचा शोध - श्री. ना. पेंडसे
त्यात त्यांनी कादंबरी कशी असावी, काय घटकांचा विचार करावा, कथाबीज कसे फुलवावे वगैरे सोदाहरण (स्वत:च्या आणि क्वचित ठिकाणी दुसर्‍यांच्या) स्पष्ट केले आहे.

मराठी लेखक, अगदी पु लं पासुन सगळे पाश्चिमात्य लेखकांची शैली उचलतात, एका प्रसिद्ध ब्रिटीश विनोदी कथालेखकाला पुलं कॉपी करायचे म्हणे, त्या लेखकाचे नाव आठवत नाही ,जाणकारांनी उजेड पाडावा.

कथा लिहितानाची बरीच वेगवेगळी तंत्रे आहेत.
रत्नाकर मतकरी हे बरेचदा "ट्विस्ट इन द टेल " प्रकारचे लिहितात.
शंकर पाटील , द मा मिरासदार हे सुद्धा ट्विस्ट इन द टेल तंत्र वापरतात.
वपु काळे हे ट्विस्ट इन द टेल थोड्या वेगळ्या पद्धतीने तंत्र वापरतात.
मात्र वरील सगळे लेखक कथेत अखेरपर्यन्त रम्जकता राहील कथेचा ओघ प्रवाही राहील आणि शेवट काय होणार याची उत्सुकता वाचकाला अखेरपर्यन्त राहील याची काळजी घेत.
मिलिंद बोकील , ह मो मराठे हे कथेत उगाच पाल्हाळीक न येता कथेत वर्तमानाचे भान अखेरपर्यन्त राहील याची दक्षता घेतात.

एका प्रसिद्ध ब्रिटीश विनोदी कथालेखकाला पुलं कॉपी करायचे म्हणे, त्या लेखकाचे नाव आठवत नाही ,जाणकारांनी उजेड पाडावा.
पुलं नी कथा लिहील्या नाहीत. त्यांच्या लिखाणावर वुडहाऊस चा प्रभाव आहे पण त्यापेक्षाही जास्त प्रभाव चिंवि जोशी आनि श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकरांच्या शैलीचा आहे

सर्वात प्रथम धन्यवाद हा सोनटक्काछाप मंदमंद सुवासाचा धागा काढल्याबद्दल. इथे सर्वाँनाच वाव आहे. दोन तीन दिवसांत शंभरी गाठणार नाही. परंतू हळूहळू संग्राह्य होत जाईल पुस्तकात ठेवलेल्या सोनटक्क्याच्या फुलासारखा.

पेठकरांचे विचार पटले. कथेच्या लिंक्स देणार का ?
चांगल्या कथेतले मुख्य पात्र 'आता पुढे काय करणार?'ची उत्सुकता शेवटपर्यँत टिकवून ठेवते. कधीकधी घटनांची गुंतागुंत आणि त्यात गुरफणारी पात्रे असतात. काही कथांत पात्राच्या मनाचा थांगपत्ता लागला आहे, तळ गाठला आहे असे वाटतानाच अचानक छे छे असं नाही हे पुढे येते (रविंद्रनाथ जीए).काहीवेळा आपण कथेच्या वातावरणात डुंबत असतो आणि अचानक लेखक हाक देतो वाचकहो!(पेंडसे). वयानुरूप काही कथा/कादंबऱ्या आवडतात (गुलशन नंदा). आपली कथा मनाने लिहावी. तुलनात्मक विचारांचे ओझे न बाळगता उतरवावी नक्कीच आवडेल.
गिरिजा हे एक काल्पनिक वाचक पात्र प्रत्येक लेखकाच्या मनात असतेच.

चांगली कथा एका दमात वाचावीशी वाटली पाहिजे.

कथा लिहीत नसल्यामुळे तंत्राबद्दल काही सांगू शकणार नाही. मात्र कथा लेखनाच्या तंत्राच्या आहारी गेलेल्या काही लोकांच्या कथा शेवट निर्जीव वाटायला लागतात. तेव्हा ते टाळावे.

इतर जे काही थोडंफार लिहिते, ते थेट टाईप करते. नेहमीच एकदा लिहायला सुरवात केली की संपवल्याशिवाय थांबत नाही. मुळात सुरुवात करतानाच अगदी लिहिलंच पाहिजे असं वाटल्याशिवाय लिहीत नाही. त्यामुळे डोक्यात लिखाण उमटत जातं ते बहुतेकदा फायनल असतं. शुद्धलेखन वगळता त्यात काही बदल क्वचितच असतात. निबंध स्पर्धांमधे बरेचदा भाग घेतल्यामुळे ही सवय लागली असावी कदाचित.

आणि एकदम संपली असेही व्हायला नको....

यावरून साॅमरसेट माॅमची एक आख्यायिका आहे. एकदा माॅम याच विषयावर एक व्याख्यान देत होता तेव्हा तो म्हणाला की कथेमध्ये चार गोष्टी हव्यात. - Aristocracy, Spirituality, Sex and Suspense.
तेव्हा एक मुलगी उभी राहिली अन् म्हणाली की हे सगळं वापरून तिने आत्ता एक कथा लिहिलेली आहे.
माॅमसकट सगळ्यांनी तिला आग्रह केला तेव्हा तिने ही कथा वाचून दाखवली -
एकदा एक राजकन्या (Aristocracy आली)
देवाला म्हणाली, " हे भगवान् " (Spirituality आली)
मी गरोदर आहे (Sex आला)
पण मला या मुलाच्या वडिलांचं नाव माहीत नाही (Suspense आला.)

याला कथा म्हणायचं का?

मस्तै चर्चा. वाचतोय…

मनांत आले की लिहायला सुरुवात करायची.

हाकानाका....