नृपशंभू- छत्रपती संभाजी !

लेखमालेची ओळख छान झाली आहे...पुढील लेखनासाठी शुभेच्छा

लेख छान.

८-१० लाखांच्या मोगली सैन्याशी लढा देणाऱ्या
हे अतिरंजित वाटते. माझ्या माहितीप्रमाणे आलमगीर एक्-दीड लाखाचे मनुष्यबळ* घेउन दख्खनमध्ये उतरला.
त्याकाळातली हे जवळपास सर्वात मोठे,अजस्त्र सैनिक संघटन होते.
इथे आल्यावर त्यानी स्थानिक सैनय्ही थोडेफार रुजू केले असणारच. पण तरीही तेव्हाची लोकसंख्या, युद्धशास्त्र पाह्ता,८-१० लाख हा आकडा अतिच वाटतो.
अर्थात एक्-दीड लाख हाही अजस्त्र आकडाच आहे, ह्याच्याशी लढायचे म्हणजे निधडी छाती हवेच.

*मनुष्यबळात लढणारे शिपाई, पागा सांभाळणारे(पागे/पागनिस?),सैन्याचा खाना बनवणारे आचारी, धोबी,तंबूवाले,तोफ ओढणारे, इतर कष्टकरी व अनेक बाजारबुणगे ह्या सर्वाम्चा समावेश असतो.
आज्वर इतिहासात ज्ञात असलेल्या सर्वात अजस्त्र लढाई म्हणजे दुसर्‍या महायुद्धात जर्मानीचे तब्बल तीन लाख सैनिक मार्शल झुकॉव्ह ने अलगद घेरून टिपले होते ती. स्वतः झुकॉव्ह चे सैन्य याहून अधिक होते.(किंवा डंकर्क मध्ये खरोखर दोस्त सैन्य कापले गेले असते तरी तसाच आकडा गाठला गेला असता.) ह्याहून मोठा फौजफाटा घेउन कुणी निघाले असल्यास इतिहासाला ज्ञात नाही.

सुंदर माहिती.!

मनोबाशी सहमत.
या छाव्याबद्दल अधिक वाचायला उत्सुक आहे.

मालोजीराव एक सूचना,

जरी लिखीत पुरावा असेल तरी तो आणखी एक -दोन ठिकाणी पडताळून मगच लिही.. चांगल्या लिखाणाचा धागा कोणत्याही कारणाने हायजॅक होवू नये म्हणून थोडी काळजी घे.

छान लिहितो आहेस.

मोदक.

खूप मनापासून धन्यवाद.
अजून वाचायला आवडेल.

उत्कृष्ट लेखमाला..... वाचतोय !!

लेखमालिकेसाठी शुभेच्छा. लेखाची व्यवस्थित मांडणी,योग्य संदर्भ, विश्लेषणासह, साहित्यिक छत्रपती संभाजी समजून घ्यायला आणि वाचायला आवडेल.

-दिलीप बिरुटे

वाचलेरा हय !!

आपला एक दोस्त श्रीमंत पेशवे (http://www.misalpav.com/user/385/guestbook) यांचा या विषयावर दांडगा अभ्यास आहे , त्यामुळे शेवटच्या वाक्याशी सहमती दर्शवत त्यांच्याशी संपर्क करावा ही नम्र विनंती

आणखी अभ्यासपूर्ण लेख पुढे वाचायला मिळतील ही अपेक्षा ठेवते!

नाणेघाटाहुन येताना बोलला होतास याबद्दल, तेंव्हापासुन वाट पाह्तोय कधी लिहितोस त्याची, बरं झालं सुरुवात केलीस ते, खुप बरं वाटेल याबद्दल वाचुन.

चांगली माहिती पण लेख त्रोटक वाटला. अजून थोडी माहिती असायला हवी होती.

संभाजीला अवगत असणार्‍या ८ भाषा कुठल्या? मराठी, संस्कृत, हिंदुस्तानी (हिंदी-उर्दू) आणि ब्रज. ह्या तर आहेतच. कदाचित, फारसी, कन्नड, तमिळ आणि गुजराती ह्यादेखिल असाव्यात काय?

उत्तम सुरुवात.
पुढील भागांची वाट पाहात आहेच.

८/१० लाखांच्या मोगल सैन्याविषयी संशय आहेच. पण संभाजीराजांनी एकाच वेळी अनेक शाह्या अंगावर घेतल्या होत्या. मोगल, इंग्रज, पोर्तुगीज, सिद्दी, स्वकियांतलेच फितूर अशा अनेकांशी एकाच वेळी अथक धावपळ करून सतत लढत होते. इतकेच नव्हे तर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या वेळी असलेल्या राज्याच्या सीमा वाढवण्यातही यश मिळवले.

संभाजी राजांना इतक्या भाषा शिकण्यासाठी वेळ केव्हा व कसा मिळाला असेल? पुरंदराच्या तहाच्या वेळी मिर्झाराजांबरोबर ओलीस असताना, तसेच आग्र्याहून सुटकेनंतर महाराजांनी संभाजीराजेंना मथुरेत कुणाकडेतरी(?) सांभाळायला ठेवले होते तितक्या अवधीत शिकून घेतल्या असाव्यात का? कविराज भूषण राज्याभिषेकाच्या वेळी रायगडावर आले तेव्हाही काही शिकून घेता असेलच. कदाचित त्यांनी केलेल्या ग्रंथनिर्मितीचा काळही तेव्हाचाच असावा. पण महाराजांच्या मृत्युनंतर या अलौकिक योद्ध्याचे आयुष्य अखेरपर्यंत केवळ लढण्यातच गेलं.

संभाजीराजांबद्दल विश्लेषणासह अभ्यासपूर्ण माहिती वाचायला आवडेल.
पु ले शु

छत्रपती संभाजीराजांबद्दल ऐकिवात नसलेली बरीच नवीन आणि अभ्यासपूर्ण माहिती आणखी वाचायला आवडेल. पु.ले.शु.

लेखमालेची कल्पना आवडली.
काही माहित नसलेल्या गोष्टीही समजल्या.शंभूराजांबद्दल अजून वाचायला नक्कीच आवडेल.
स्वाती