ध्यान गरज आणि फायदे

वर "विचारांकडे तटस्थ पणे पहा " असे सांगितले आहे. तुम्ही तुम्हाला "काम करा " असे सांगणार्‍यांकडे तटस्थपणे पहा.
शरद

त्यांपैकी एक म्हणजे ती शेजारच्या गल्लीतली, यमीपेक्षा सहापट गोरी वगैरे! आता तिच्याकडे जर तटस्थपणानं पहायचं असेल तर सालं आयुष्यात पहायचं कुणाकडे!!

:)

अपेक्षित प्रतिसाद आणि समाधान.. :)

एकदम सहमत..

वाक्यांमधे अंतर हवे.

श्वासावर लक्ष केंद्रित करणं..

किंवा

विचारांकडे दुर्लक्ष करणं..

इ इ हे मनाचे खेळ आहेत.

श्वास ही इनव्हॉलंटरी क्रिया आहे आणि ती तशीच रहावी हे निसर्ग आणि आरोग्यदृष्ट्या योग्य. अनैच्छिक क्रियांचे निरीक्षण / नियमन करायला जाऊ नये. (जाण्याची गरज पडू नये. आणि पडलीच तर ते अशा रितीने साध्य होणार नाही)

अशा गोष्टींचे निरिक्षण / नियमन केल्याने हायपरव्हिजिलन्सची मानसिक सवय लागून "वाजे पाऊल अपुले" स्थिती होण्याचा धोका असतो.

पाच मिनिटे शांत वातावरणात बसून सलग आपल्या छातीचे ठोके ऐकून पहाणे हा प्रयोग कोणीही करुन पहावा.

कदाचित हायपरव्हिजिलन्सची झलक मिळेल.

मनातल्या विचारांकडे (मुख्यतः त्रासदायक) दुर्लक्ष करणे कसे शक्य होणार?
प्रियाली म्हणतात तसं थोडा वेळ दुसरीकडे मन रमवलं की तो विचार फक्त जरा मागे जाऊन बसतो. पण त्यावेळीही मन नकळतपणे त्या विचारवर प्रोसेसिंग करत असतेच.

खरं तर मनाच्या या सतत विचार करण्यातूनच तर समस्यांची उकल मिळत असते. झोपेत किंवा तंद्री लागून अचानक काहितरी शोध लागलेल्या बर्‍याच शास्त्रज्ञांच्या गोष्टी आपल्याला माहिती आहेत. तसंच आपल्या रोजच्या समस्या, ताण तावरही मन विचार करूनच उपाय शोधत असणार ना? मग मनाला त्याचे काम करण्यापासून परावृत्त का करावे?

अहो तुमच्या कशाकडेही मी त्रयस्थपणे पाहू शकतो,.... नव्हे त्रयस्थपणे पाहणेच स्वाभाविक आहे.

इथे माझ्याच मनात ऑलरेडी आलेल्या माझ्याच विचारांना त्रयस्थपणे पाहण्याविषयी मी म्हणतोय की अशी कन्सेप्ट निव्वळ शाब्दिक आणि काल्पनिक आहे.

>>पण हेच जर तूमच्या समोर असताना मला लागल तर त्याची स्वाभावीक प्रतीक्रीया तूम्ही द्याल ,

समोर लागल्यावर प्रतिक्रिया न देणारी तटस्थता न आलेलीच बरी..... ;)

चुकुन दोनदा प्रकाशित झाल्यामुळे प्रकाटाआ.

गतवर्षी २०१० सालच्या अंतिम चरणात आम्ही काही (म्हणजे खरंतर बर्‍याच!) वैयक्तिक तर काही व्यावसायिक कारणांमुळे नैराश्येच्या गर्तेत सापडलो होतो.. दिवसभर आणि रात्रभर ताणावग्रस्त असल्यामुळे विचार करुन झोप देखील येत नसे.. मग मनःशांती, आत्मउन्नती तर फार दूर राहीली.. आपले मिपा आणि मिपाकर हाच काय तो क्षीणलेल्या जीवाला आधार.
नेमके याच सुमारास मिपाकर लीमाउजेट यांची काय 'ध्यान' आहे! http://www.misalpav.com/node/15515 ही लेखमाला वाचनात आली.. मग ठरवले, एवीतेवी घरीच बसुन आहोत, तर नवीन वर्षाची (२०११) सुरुवात एखाद्या सकारात्मक कामाने केलेली जास्त योग्य ठरेल..
***
विपश्यना शिबीराकरता नोंदणी ही त्यांच्या संकेतस्थळाद्वारे आगाऊ करणे अपे़क्षित असते - ती तशी केली. आणि १ जानेवारी २०११ ते १२ जानेवरी २०११ असे शिबीर आळंदी नदी किनारा, पुणे जिल्हा येथे मिळाले.
नोंदणी करते समयी इगतपुरी (नाशिक), गोराई (मुंबई), असे अनेक पर्याय उपल्ब्ध होते; पण आम्ही मात्र शांत व प्रदुषण विरहीत वातावरण तसेच राहत्या घरापासुन भौगोलिकदृष्ट्या जास्तीत जास्त दूर व तरीही वेळेच्या गणितात बसणारे, म्हणुन पुणे येथील आळंदीची निवड केली.
***
ठरल्याप्रमाणे आम्ही विहित वेळेस पुण्यात दाखल झालो, येथुन पुढे आळंदीला शिबीरस्थळी जाण्याकरता मिपाकर परा व धमु यांचे मोलाचे मार्गर्शन लाभले!
***
यानंतर शिबीरात दाखल झाल्यावर आता सुरु झाली विपश्यना.. येणारे संपुर्ण दहा दिवस "संन्यास्-धर्माचे" पालन करायचे होते.. यासंबंधी सुमारे पंधरा मिनिटांची एक दृकश्राव्य चित्रफीत आम्हाला सर्वांना दाखवण्यात आली. त्यात शिबीर काळात पाळयचे नियम आणि काय करावे काय करु नये याचे मार्गदर्शन होते. विपश्यनेसंबंधी सर्वात महत्त्वाची सुचना, म्हणजे संपुर्ण मौन, म्हणजे केवळ वाचेचे नाही तर, विचारांचे देखील पाळायचे आहे.. (वाचे बरोबर विचारांचे देखील मौन पाळणे याला 'आर्य मौन' असे म्हणतात) म्हणजे शिबीर काळात कोणाशीही बोलायचे नाही, नेत्रपल्लवी, करपल्लवी किंवा लेखी संवाद साधायचा नाही.
***
सायं पाच वाजता उपर्युक्त दृकश्राव्य चित्रफीत दाखवण्या अगोदर सर्व शिबीरार्थींना आमचे सर्व शिबीराच्या दृष्टीने अनावश्यक सामान जसे की लेखनसाहित्य, पुस्तके, पैसे, अंगावरील दागिने (मौल्यवान व इतर), भ्रमणध्वनी इत्यादी जमा करण्यास सांगण्यात आले, माझ्या माहितीप्रमाणे याचा उद्देश ती विशिष्ट वस्तु बघितल्यावर आपल्या त्या वस्तुशी संबंधित आठवणी जाग्या होऊन (जसे की, आपल्याला ती वस्तु आपल्या कोणत्या प्रिय व्यक्तीने भेट दिली/ तेव्हा आपली/तिची प्रतिक्रिया काय होती इ.) आठवणी उचंबळुन इ. येऊ शकतात ज्यामुळे साहाजिकच आर्य मौनात बाधा येते. विपश्यना शिबीरात काय करावे काय करु नये याबद्दल अधिक माहिती विपश्यनेच्या अधिकृत संस्थळावर पाहता येईल.
***
यानंत सलग दहा/अकरा दिवस विपश्यनेचे शिबीर संप्पन्न झाले, यात काय झाले त्याचे दैनंदिन क्रमवार वर्णन आपल्यासमोर मांडण्यापेक्षा; मी यातुन घेतेला बोध आपल्या समोर मांडतो.
***
१. विपश्यना म्हणजे वि+पश्यना = स्वताचे सविस्तर आत्मवलोकन करा.
२. सदर आत्मवलोकन करत असताना, आपल्या लक्षात येते की, आपण या भुतकाळ आणि भविष्यकाळ या दगडांवर पाय ठेवुन जगत आहोत, भुतकाळातील आठवणी आणि भविष्यकाळातील विवंचना याबद्दल सतत विचार करत असताना आपल्या हातातुन वर्तमानकाळ कधी अलगद निसटुन जातो ते आपल्याला कळत सुद्धा नाही. त्यामुळे जीवन जगताना जर ते यशस्वीरित्या जगायचे असेल तर फक्त आपण सध्या करत असलेल्या कर्माकडे लक्ष द्यावे, भुतकाळाची आणि भविष्याची चिंता भगवंतावर सोडुन द्यावी.
३. आपण जीवन हे प्रतिमेवर जगतो, प्रतिमा म्हणजे चित्र, पण जे चित्रात असेल ते वास्त्व असेलच असे नाही, आपल्या आयुष्यातील पुर्वानुभवानुसार आपण आपल्या भोवतालच्या परिसराचे, व्यक्तींचे एक कल्पनाचित्र मनात अभे केलेले असते, कधी राग, कधी लोभ कधी द्वेश अश्या प्रकारच्या संकल्पना आपल्या मनात विविध व्यक्तींबद्दल किंवा घटनांबद्दल असतात. पण आपण याच गोष्टींकडे तटस्थपणे पाहिल्यावर आपल्या लक्षात येते की या सर्व तात्कालिक, तात्पुरत्या स्वरुपाच्या बाबी आहेत. यातील कोणतीही गोष्ट कायम स्वरुपी राहणार नाही. त्यामुळे असेल त्या परिस्थीतीला हे चांगले हे वाईट असे 'टाचण' देण्यापेक्षा आपण त्रयस्थ नजरेने त्याकडे पाहावे आणि त्या समस्येतुन मार्ग काढावा.
४. कोणतीही बाब मग ती चांगली असो की वाईट, कायमस्वरुपी टिकुन राहत नाही. तेव्हा आपण त्यात अधिक गुंतुन न पडता आपले कर्म करावे आणि मोकळे व्हावे.
५. आपले मित्र / मैत्रीण / प्रियकर / प्रेयसी / पती / पत्नी / पालक / अपत्य / अन्य नातेवाईक हे आपल्यावर प्रेम करतात आणि आपण त्यांच्यावर प्रेम करतो असा आपला समज असतो. पण वस्तुस्थिती अशी आहे की माणुस फक्त स्वता:वर प्रेम करतो. आणि आपल्याला दुसर्‍यांची गरज आज ना उद्या, कधीतरी लागेल या भावनेतुन सर्व नाती गोती एकत्र बांधुन ठेवण्याचा प्रयत्न करतो. हे आपण (मानवाने) निर्माण केलेले मायाजाल आहे. वस्तुत: प्रत्येक आत्मा स्वतंत्र आहे व त्याचे कर्म देखील त्यासोबत आहे. तेव्हा आत्मउन्नती करण्यासाठी आपण स्वता:चा प्रयत्न स्वता करणे श्रेयस्कर.
***
विपश्यनेचे अनेक फायदे आहेत... त्या पैकी मला स्वताला जाणवलेला एक महत्त्वाचा फायदा म्हणजे एकाग्रता वाढते, व बाह्य स्तुतीमुळे / टीकेमुळे मन विचलित होत नाही, साहाजिकच आपली कार्यक्षमता देखील सुधारते, निर्णयक्षमता अधिक काटेकोर झाल्यामुळे आपण आपला वेळ वाया घालवणे टाळतो व आपले नेमुन दिलेले काम अधिक योग्यरित्या करु शकतो.
***
विपश्यना तसेच विपश्यना शिबीरां बद्दल अधिक माहिती: http://www.dhamma.org/ येथे पाहता येईल.